Babi rusa atawa babirusa adalah hiwan nang masuk ka genus Babyrousa, matan famili babi hutan nang banyak kawa ditamui di pulau-pulau di Sulawesi, nang kaya di Pulau Togian, Kapulauan Sula, wan Pulau Buru.[1] Barataan angguta genus ngini sabalumnya baisi asal nang sama atawa spesies nang sama. Imbah tahun 2002, babirusa, B. Babyrussa dibagi ka macam-macam spesies. Ngaran ilmiah B. Babyrussa tabatas gasan babi rusa buru nang asalnya matan Pulau Buru wan Sula haja, amun spesies nang paling dipinandui, nang bangaran babi rusa sulawesi, dingarani B. Celebensis.[2] Hiwan mamalia ngini baisi ciri “prasajarah” nang liwar has, nang mana babi rusa lakinya baisi gading taring nang balangkuk ka atas. Taring ngini bujuran kawa sampai tambus matan daging muntungnya nang muyung.[3]

Babi Rusa
Babyrousa Edit nilai pada Wikidata
Taksunumi
KladAmorphea
KladObazoa
KladOpisthokonta
KladHolozoa
KladFilozoa
KerajaanAnimalia
SubkerajaanEumetazoa
KladParahoxozoa
KladBilateria
$0Nephrozoa
SuperfilumDeuterostomia
FilumChordata
$0Olfactores
SubfilumVertebrata
InfrafilumGnathostomata
MegaclassOsteichthyes
SuperkelasSarcopterygii
KladDipnotetrapodomorpha
KladTetrapodomorpha
SuperkelasTetrapoda
KladReptiliomorpha
KladAmniota
KladSynapsida
KladEupelycosauria
KladSphenacodontia
KladSphenacodontoidea
KladTherapsida
KladEutheriodontia
KladCynodontia
KladEpicynodontia
KladEucynodontia
KladProbainognathia
KladMammaliamorpha
KladMammaliaformes
KelasMammalia
SubkelasTheria
InfrakelasPlacentalia
KladExafroplacentalia
MagnorderBoreoeutheria
SuperordoLaurasiatheria
KladScrotifera
KladFerungulata
KladPanKladEuungulata
KladEuungulata
SuperordoParaxonia
OrdoArtiodactyla
UpaordoSuina
FamiliSuidae
SubfamiliSuinae
TribusBabyrousini
GenusBabyrousa Edit nilai pada Wikidata
Perry Edit nilai pada Wikidata, 1811 Edit nilai pada Wikidata
Distribusi

Edit nilai pada Wikidata
Ubah data ini di Wikidata

Ujar International Union for Conservation of Nature (IUCN), barataan spesies babi rusa masuk ka daptar taancam habis.[4]

Ciri-ciri wan Habitat babak

Genus hiwan ngini adalah monotipe dalam subfamili Babyrousinae, matan famili Suidae. Sampai wahini, ada sabuting tangkurak pusil haja nang kawa didapatakan gasan mambuktiakan adanya padatuan nang labih ganal.[5]

Barataan angguta genus ngini sabalumnya jadi sabuting spesies, nang bangaran babirusa atawa babi rusa, B. babyrussa. Tagal, imbah ngitu genus ngini dibagi-bagi ka macam-macam spesies.[2] Jadi, ngaran ilmiah B. babyrussa tabatas gasan babi rusa buru matan Pulau Buru wan Kapulauan Sula, amun spesies nang paling paling dipinandui adalah babi rusa sulawesi, nang ngaran ilmiahnya B. celebensis. Pambagian ngini mamakai kunsip spesies filuginitik, nang artinya diambil matan ukuran, jumlah bulu diawak wan jumbai buntut, ukuran tangkurak wan gigi nang balainan.[2]

Macam-macam subspesies babi rusa diantaranya adalah;

1. Babi rusa buru (B. babyrussa)

Babi rusa buru (B. babyrussa) adalah hiwan nang mirip babi hutan wan asalnya matan Pulau Buru wan dua pulau di Kapulauan Sula; Mangole wan Taliabu. Babi rusa ngini jua dingarani babi rusa maluku, babi rusa amas atawa babi rusa babulu. Umumnya, spesies nang awaknya baukuran relatip halus ngini dimasukakan ka dalam subspesies babi rusa nang lain, tagal imbah ngitu disaranakan amun spesies ngini dipisah maraga murpuliginya balainan.[6] Amun diitihi matan ngaran umum alternatipnya, babi rusa buru baisi bulu nang panjang-panjang wan kandal bawarna cuklat kaamasan, sabuting ciri nang kadada di babi rusa nang lain nang masih hidup.[7]

Maraga kadada data nang akurat pasal babi rusa buru, jadinya amun diitihi, kita kawa mangira-ngira amun habitat wan ikulugi babi rusa buru ngini mirip lawan babi rusa sulawesi (B. celebensis). Halian ngitu, maraga sampai tahun 2001 barataan babi rusa masih mamakai ngaran ilmiah B. babyrussa, jadinya data nang takumpul sabalum tahun ngitu barataan mamakai ngaran B. babyrussa, biar sabujurnya babi rusa nang di maksud ngitu babi rusa janis B. celebensis (janis ngini adalah janis babi rusa nang paling banyak urang tahu). Babi rusa biasanya badiam di hujan hutan prupis, di higa-higa sungai, wan sapalihan danau alami nang banyak tutumbuhan banyu. Babi rusa adalah hiwan umnipura nang mamakan macam-macam daun, akar, buah, inpirtibrata wan pirtibrata halus. Wihang wan giginya kuat gasan mahancurakan barataan macam kacang. Babi rusa kada baisi tulang rostral di hidungnya, nang jadi alat babi hutan gasan mangikih. Jadinya, babi rusa pamakan banar ka bungkah-bungkah di tanah nang balumpur atawa bapasir nang lambik. Kalakuan kanibalisme jua suwah dilapurakan di babi rusa, inya mamakan anak matan spesiesnya saurang atawa mamalia nang lain.[8] Babi rusa sulawesi biasanya hidup bakalumpuk sampai walasan ikung, apalagi pas maingu anak-anaknya. Babi rusa laki nang sudah ganal biasanya hidup manyaurangan.[6]

Babi rusa buru masuk ka kalumpuk ganal pas baumur 5-10 bulan. Siklus birahi babi rusa salawas kikira 28-42 hari, wan waktu batianan salawas 150-157 hari. Babi rusa bini baisi dua baris puting susu wan pacangan baranak 1-2 ikung anak nang barat awaknya sakitar 380-1.050 gram wan panjang 15-120 cm, nang disusuinya sampai umur sabulan, tagal ada jua nang manyambat sampai 6-8 bulan. Umur babi rusa bisa sampai baumur 24 tahun.[9] [8]

Babi rusa buru masuk ka katiguri taancam habis di Daptar Habang IUCN, maraga tabatasnya habitat babi rusa buru nang luasnya 20.000 km2 di Pulau Buru, wan badikitan habitatnya bakurang maraga panabangan hutan. Maraga lain nang kada kalah maancam adalah adanya bagalah liar nang digawi panduduk lukal. Biar babi rusa ngini kada dimakan bubuhan muslim di pulau ngitu maraga alasan agama, babi rusa tatap banyak digalah panduduk asli Pulau Buru nang banyaknya baagama Karistin. Daging babi rusa buru baisi lamak nang sadikit (1,27% haja amun dibandingakan lawan babi inguan nang kawa sampai 5-15%) wan jar urang makan daging babi rusa ngitu rasanya nyaman. Daging babi rusa buru labih dikatujui panduduk lukal dibandingakan lawan rasa daging babi hutan atawa minjangan maraga wujud wan rasanya nang tanyaman.[6] Dua kawasan suaka margasatwa di Pulau Buru nang dipilih adalah Gunung Kalpat Muda (1.380 km2) wan Gunung Waeapo (50 km2).[10] Kawasan ngini diulah gasan malastarikan habitat babi rusa buru. Spesies ngini sudah bastatus dilindungi tutal matan pamarintah Indunisia bamula tahun 1931.[6]

2. Babirusa bola batu (B. bolabatuensis)

Babyrousa bolabatuensis atawa babi rusa bola batu adalah spesies babi rusa matan Pulau Sulawesi, Indunisia. Tatambaian, babi rusa ngini didiskripsiakan pas tahun 1950 jadi subspesies Babyrousa babyrussa, imbah ngitu jadi sabubutingannya spesies babi rusa nang dikakui. Colin Groves wan Erik Meijaard manaikakan statusnya jadi spesies pas tahun 2002.[2] Wayah ini, babi rusa bola batu hanyar dipinandui pastinya matan sisa-sisa pusil nang ada di subalah salatan Pulau Sulawesi.[2] Amun diitihi matan tangkurak tunggal di Sulawesi subalah tangah, kikira babi rusa ngini adalah pupulasi nang masih hidup matan babi rusa bola batu,[11] wan hal ngini jua didukung Mammal Species of the World edisi katalu.[1] Tagal, panalitian ganal tahanyar jua mambuktiakan kasamaan antara spesimen babi rusa matan Sulawesi Tengah lawan babi rusa togian. Jadi, kawa disimpulakan amun babi rusa ngini adalah takson nang balum didiskripsiakan wan pusisi taksunumi babi rusa Sulawesi Tengah kawa ditantuakan pakai spesimen tambahan haja.[7] Sisa-sisa subpusil matan Sulawesi subalah barat daya, nang wahini kikira sudah kadada hidup lagi, sudah diklasipikasikan jadi babi rusa bola batu, tagal pulang kada kawa diklasipikasikan pas tahun 2002. Sama jua kaya pupulasi nang masih hidup di subalah timur Sulawesi wan Buton, maraga spesimennya kurang.[7] Maraga kadada kapastian ngini, Daptar Habang IUCN samantara ngini mamasukakan B. Bolabatuensis ka dalam spesies sulawesi, atawa B. celebensis, sambil manunggui kalsipikasi taksunumi babi rusa sulawesi.[12]

3. Babi rusa sulawesi (B. celebensis)

Babi rusa sulawesi (Babyrousa celebensis) adalah hiwan nang mirip lawan babi wan jadi hiwan asli Pulau Sulawesi wan sapalihan pulau sakitarnya (Lembeh, Buton, wan Muna).[1]

 
Babi rusa sulawesi

Babi rusa sulawesi masuk ka genus Babyrousa sama nang kaya janis-janis babi rusa nang lain, wan biasanya dimasukakan ka subspesies matan Babyrousa babyrussa nang hidup di mana haja, tagal ujar panalitian nang tahanyar manunjukakan amun ada kamungkinan sapalihan spesies lain nang kawa dilainakan sasuai lawan giugrapi, ukuran awak, jumlah bulu, wan wujud gigi taring balangkuk di muntung babi rusa laki. Imbah pamisahan ngitu, Babyrousa babyrussa nang “sabujurnya” ada di Pulau Buru wan Kapulauan Sula haja.[2]

Babi rusa sulawesi baisi panjang matan kapala sampai awak 85-110 cm lawan barat awak sampai 100 kg.[13] Babi rusa sulawesi parak kadada babulu (ngini kawa diitihi matan kulitnya nang kahabu-habuan), wan bulu di buntutnya yang parak kadada jua. Amun babi rusa laki, gigi taring atasnya rilatip panjang wan kandal balangkuk kuat.[2][13] Gigi taring ngini mancungul di atas muntung muyungnya, amun gigi taring bawah nang panjang ngitu mancungul di higa muntung. Gigi taring atas kawa tumbuh balangkuk sampai ka balakang wan kawa sampai tambus ka tangkurak kapala babi rusa laki ngitu.[14]

Di babi rusa bini, gigi taringnya tahandap wan biasanya kada tapi ganal. Gasan mambandingakan, gigi taring di babi rusa buru baisi bulu awak nang panjang-panjang wan kandal, buntut tumbuhnya bagus, lawan gigi taring atas ampun babi rusa laki rilatip handap wan tipis. Amun babi rusa togian ngitu awaknya taganal, buntut tumbuhnya bagus, wan gigi taring atas ampun babi rusa laki ngitu “handap, tipis, balangkuk ka muka, wan basasampukan”.[2][13]

4. Babi rusa togian (B. togeanensis)

 
Babi rusa togian

Babi rusa togian (Babyrousa togeanensis), nang jua patuh disambat lawan ngaran babi rusa melenge,[15] adalah spesies babi rusa nang pangganalnya. Babi rusa ngini adalah satwa indimik di Kapulauan Togian, Indunisia. Inya masuk ka subspesies Babyrousa babyrussa sampai tahun 2002.[16] Amun dibandingakan lawan babi rusa sulawesi, babi rusa togian ukuran awaknya taganal, baisi buntut nang bakambang bagus, wan di babi rusa laki, gigi taringnya rilatip “handap, tipis, balangkuk ka muka, wan basasampukan”.[7][13] Babi rusa togian adalah hiwan umnipura, biasanya babi rusa ngini mamakan akar wan buah nang gugur, tagal inya kawa jua mamakan cacing wan inpirtibrata. Balain lawan janis babi lainnya, babi rusa togian kada mangikih tanah lawan muntung muyungnya gasan bacari makan, inya talihat mangikih tanah lawan batis gasan mancabut tanaman.[17]


Babi rusa adalah satwa asli matan Pulau Sulawesi, sapalihan matan Kapulauan Togian, Kapulauan Sula wan Buru.[18] Di Sulawesi, babi rusa banyak hidup mulai matan samananjung utara sampai ka salatan wan tanggara. Biar babi rusa banyak ada di Sulawesi wan Sula, hiwan-hiwan ngini kadada lalu hidup di pulau-pulau ganal antara kadua pulau ngitu, cuntuhnya Kapulauan Banggai. Ada nang mangira amun babi rusa nang ada di Sulawesi wan Sula ngitu asalnya hadiah dibari’i bubuhan bangsawan, imbah ngitu dihangkut manusia ka sana.[19] Habitat nang dikatujui babi rusa adalah hutan hujan trupis di sapanjangan higa sungai. Pinanya, habitat babi rusa tabatas di dataran nang tatinggi di padalaman, biar pas bahari babi rusa suwah ditamui di dataran randah parak pasisir pantai.[18] Babi rusa ngitu aktip pas hari siang. Sama kaya spesies babi, babi rusa baisi pula makan umnipura lawan saluran ucus nang mirip lawan babi inguan.[20] Saluran ucus babi rusa balebar, nang jadi tanda amun babi rusa adalah hiwan pamamah biak, tagal ada bukti-bukti lain nang manunjukakan amun babi wan babi rusa ngitu balainan. Babi rusa kada baisi tulang hidung, jadi babi rusa kada mangikih lawan muntung muyungnya nang kaya digawi babi lain, kacuali pas badiam di lumpur wan dairah rawa. Makanan babi rusa adalah dadaunan, a'akaran, buah, wan bahan hiwani. Sakalinya, wihang babi rusa ngitu kuat gasan mamacah kacang nang karas.[18]

Babi rusa laki biasanya hidup manyaurangan, tagal amun babi rusa bini nang sudah ganal rancak talihat hidup bakalumpuk lawan anak-anaknya. Kalumpuk babi rusa bini wan anak-anaknya bisa sampai 84 ikung, nang sapalihan kadada babi rusa lakinya. Babi rusa laki jarang bapasangan atawa bakalumpuk. Di sabuting kalumpuk, parak kada suwah ada labih talu babi rusa bini nang sudah ganal di dalamnya.[21] Taring babi rusa laki dipakai gasan bakalahi antar babi rusa lalakian.[22] Taring atas dipakai gasan partahanan, amun taring bawah gasan manyarang musuh. Amun babi rusa laki kada maasah taringnya (kagiatan ngini rajin digawi), taring ngitu pacangan tumbuh tarus sampai tambus ka tangkurak kapala babi rusa ngitu saurang.[14]

Lawas siklus birahi babi rusa bini adalah antara 28-42 hari wan wayah kawinnya salawas 2-3 hari. Jumlah anak nang dibaranakakan biasanya saikung atawa dua ikung.[18]

Kunsirpasi babak

Di Indunisia, babi rusa dilindungi pamarintah wan jadi gawian iligal amun sampai mambunuh satwa ngini. Tagal, bagalah liar masih haja jadi ancaman nang kada main-main gasan babi rusa. Halian ngitu, panabangan hutan gasan kaparluan industri jua maancam babi rusa, maraga habitatnya jadi bakurang, wan wadah inya basambunyi jadi katahuan bubuhan bagalah liar.[23] Sabarataan spesies babi rusa nang masih hidup tadaptar di IUCN jadi spesies nang rawan atawa taancam habis.[4]

PARATURAN MENTERI KAHUTANAN REPUBLIK INDUNISIA Numur: P.55/Menhut-II/2013 PASAL STRATIGI WAN RANCANA AKSI KUNSIRPASI BABIRUSA (BABYROUSA BABYRUSSA) TAHUN 2013-2022[24] manyusun paduman Strategi wan Rancana Aksi Kunsirpasi Babirusa 2013-2022 nang tujuannya adalah manjamin kalangsungan hidup nang lawas gasan babi rusa di habitat alaminya. Gasan kawa dapat hasil nang dihandaki, diulahlah strategi wan prugram di bawah ngini;

  • Pangandalian bagalah wan pardagangan iligal.
  • Maningkatakan gasan maatur pupulasi babi rusa di habitat alaminya.
  • Maningkatakan gasan maatur habitat babi rusa.
  • Manambahi gawian/tanggung jawab lambaga kunsirpasi.
  • Pambangunan sistim pangkalan data wan pandukung kaputusan.
  • Pandidikan, kumunikasi, wan manyadarakan masarakat.
  • Manambah gawi baimbai wan kamitraan.
  • Pandanaan nang tatarusan.

Jujuhutan babak

  1. ^ a b c Grubb, P. (2005). "Order Artiodactyla". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. p. 637. ISBN 978-0-8018-8221-0.
  2. ^ a b c d e f g h Meijaard, E., & C. Groves. (2002). Proposal for taxonomic changes within the genus Babyrousa. Asian Wild Pig News 2 (1), 9-10
  3. ^ "Babyrousa babyrussa". Animal Diversity Web. Diakses tanggal 23 Marit 2023. 
  4. ^ a b "Babyrousa - Genus". IUCN Red List. Diakses tanggal 23 Marit 2023. 
  5. ^ Metcalfe, I; Smith J M.B.; Smith M; Mike I (2001). Faunal and Floral Migration and Evolution in SE Asia-Australasia. CRC Press. hlm. 338. ISBN 9789058093493. 
  6. ^ a b c d Macdonald, A.A., Burton, J. & Leus, K. 2008. Babyrousa babyrussa. The IUCN Red List of Threatened Species 2008: e.T2461A9441445. Diakses tgl 23 Marit 2023.
  7. ^ a b c d Meijaard, E. & Groves, C. P. (2002). "Upgrading three subspecies of babirusa (Babyrousa sp.) to full species level". Asian Wild Pig News. 2: 9–10. 
  8. ^ a b Priosoeryanto, B. P. (2007). "Empowering of Society through the Animal Health and Production Activities with the Appreciation to the Indigenous Knowledge". Proceedings of the Mini Workshop Southeast Asia Germany Alumni Network (SEAG), 3–5 May, Manado, Indonesia. pp. 83–92. ISBN 978-3-89958-389-2
  9. ^ Douglass Hayssen, V.; Van Tienhoven, A. & Van Tienhoven, A. A. (1993). "Order Artiodctyla, Family Suidae". Asdell's patterns of mammalian reproduction: a compendium of species-specific data. Ithaca and New York: Cornell University Press. pp. 377–380. ISBN 0-8014-1753-8.
  10. ^ "Southeastern Asia: Island of Buru in Indonesia". WWF. Diakses tanggal 23 Marit 2023. 
  11. ^ Groves, Colin (1980). "Notes on the systematics of Babyrousa (Artiodactyla, Suidae)". Zoologische Mededelingen. 55: 29–46.
  12. ^ Leus, K., Macdonald, A., Burton, J. & Rejeki, I. 2016. Babyrousa celebensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T136446A44142964. Accessed on 23 March 2023.
  13. ^ a b c d Meijaard, E., J. P. d'Huart, and W. L. R. Oliver (2011). Babirusa (Babyrousa). Pp. 274–276 in: Wilson, D. E., and R. A. Mittermeier, eds. (2011). Handbook of the Mammals of the World. Vol. 2, Hoofed Mammals. ISBN 978-84-96553-77-4
  14. ^ a b Naish, Darren (March 8, 2010). "Babirusas can get impaled by their own teeth: that most sought-after of objects does exist! (babirusas, part VIII)". Science Blogs. Diakses tanggal 23 Marit 2023. 
  15. ^ "Babyrousa - babirusa". Animal Diversity. Diakses tanggal 23 Marit 2023. 
  16. ^ Macdonald, A., Leus, K., Masaaki, I. & Burton, J. 2016. Babyrousa togeanensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T136472A44143172. Accessed on 23 March 2023.
  17. ^ Ito, Masaaki; Melletti, Mario (2017), "Togian Babirusa Babyrousa togeanensis (Sody, 1949)", Ecology, Conservation and Management of Wild Pigs and Peccaries, Cambridge University Press, pp. 76–84, doi:10.1017/9781316941232.010, ISBN 978-1-316-94123-2
  18. ^ a b c d MacDonald, A. A. 1993. The Babirusa (Babyrousa babyrussa). In: W. L. R. Oliver (ed.). Pigs, Peccaries, and Hippos: Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN. Gland, Switzerland.
  19. ^ Umberto Albarella, Keith Dobney, Anton Ervynck: 2007. Pigs and humans: 10,000 years of interaction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-920704-6. pp20
  20. ^ Langer, P. (1988): The Mammalian Herbivore Stomach – Comparative Anatomy, Function and Evolution. Gustav Fischer, Stuttgart and New York: 136-161.
  21. ^ Patry, Maurice; Leus, Kristin; Macdonald, Alastair A (1995) "Group Structure and Behaviour of Babirusa (Babyrousa babyrussa) in Northern Sulawesi", Australian Journal of Zoology, 43:643-655.
  22. ^ J. MacKinnon, (1981) "The structure and function of the tusks of babirusa", Mammal Review, 11(1):37-40
  23. ^ "Sulawesi babirusa (Babyrousa celebensis)". ARKive. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2012-04-11. Diakses tanggal 23 marit 2023. 
  24. ^ "PERATURAN MENTERI KEHUTANAN REPUBLIK INDONESIA Nomor : P.55/Menhut-II/2013 TENTANG STRATEGI DAN RENCANA AKSI KONSERVASI BABIRUSA (BABYROUSA BABYRUSSA) TAHUN 2013-2022" (PDF). Asian Wild Cattle. Diakses tanggal 23 Marit 2023.