Demang Lehman

Panglima Perang | Pambakal distrik Riam kanan | Dengkengan Pangeran Hidayatullah

Demang Lehman, digalari Adhipattie Mangko Nagara[1] (lahir di Martapura 1832[2][3] - maninggal di Martapura 1864 pas umur 32 tahun) adalah bubuhan panglima perang, dalam perang banjar.[4][5][6] Sidin diranakakan lawan ngaran Idies[2][7] di galari Kiai Demang marupakan galar gasan pambakal yang maumpati sabuah lalawangan di Kasultanan Banjar. Demang Lehman pamulaan adalah dengkengan matan Pangeran Hidayatullah II mulai tahun 1857. Makanya kasatiaan wan kalantihannya lawan jua ganalnya jasa jadi dengkengan Pangeran Hidayatullah II, sidin diangkat jadi Kiai sebagai pambakal lalawangan Riam kanan.[7] Demang Lehman maingkuti pusaka kasultanan Banjar, Karis Singkir lawan sabuting tumbak bangaran Kalibelah nang paasalannya matan Sumbawa..[8][9]

Demang Lehman di tawan bubuhan Walanda

Pas paawalan tahun 1859 Nyai Ratu Komala Sari, permaisuri arwah Sultan Adam, majulung surat lawan Pangeran Hidayatullah II, nang isinya kasultanan Banjar dijulung ka wadah sidin, sasuai wan surat wasiat Sultan Adam. Imbah ngitu, Pangeran Hidayat maadaakan pakumpulan gasan manyusun kakuatan wan mandangani Tumenggung Jalil (Kiai Adipati Anom Dinding Raja), sidin mambari 20 buting sanapang. Amun Pangeran Antasari wan Demang Lehman dapat amanat nang labih ngalih, sidin badua musti mahamburakan kakuatan lawan mahabari Tumenggung Surapati wan Pembakal Sulil di wilayah Barito (Tanah Dusun), Kiai Langlang wan Haji Buyasin di Tanah Laut.

Parlawanan rayat gasan mahadapi Walanda basumangat banar di barataan wilayah nang dipimpin Pangeran Antasari. Sidin kawa mangumpulakan pasukan nang jumlahnya 3.000 ikung wan manyarbu pus-pus Walanda. Pus-pus Walanda di Martapura wan Pengaron disarbu bubuhan pasukan Antasari pas tanggal 28 April 1859. Kakawalan saparjuangan Pangeran Antasari maadaakan jua panyarbuan ka wadah pasukan-pasukan Walanda nang ditamui bubuhannya. Pas Pangeran Antasari mambaluk binting ampun Walanda di Pengaron, Demang Lehman wan pasukan sidin bagarak di parak Riam Kiwa wan maancam binting Walanda di Pengaron. Sidin baimbai lawan Haji Nasrun, Habib Shohibul Bahasyim pas tanggal 30 Juni 1859, Kiai Demang Lehman manyarbu pus Walanda nang ada di istana Martapura. Pas bulan Agustus 1859, sidin wan Syeikh Buya Yasin, Pambakal Oton wan Kiai Langlang kawa marabuti binting Walanda di Tabanio.

Pas tanggal 27 September 1859, partampuran pacah jua pas di binting Gunung Lawak nang dipartahanakan Demang Lehman wan kakawalan sidin. Pas partampuran ngini, kakuatan pasukan Demang Lehman sakalinya tahalus dibandingakan lawan kakuatan musuh, nang maolah sidin tapaksa baundur. Rayat sudah rancak manyarbu bubuhan Walanda lawan cara bagarilya, ada babarapa lawas bubuhan Walanda mandiami binting ngitu lalu imbah ngitu dirusak wan ditinggalakannya. Pas maninggalakan binting, bubuhan pasukan Walanda disarbu pasukan Demang Lehman nang masih aktip bagarilya di wilayah sakitaran.[10]

Pas pamulaan tahun 1861, partampuran pacah di binting Tabanio. Bubuhan pasukan Walanda manyarbu pasukan Demang Lehman. Biar siap siaga, tapi bubuhan pasukan Demang Lehman tapakalah jua mahadapi sarbuan bakajutan ngitu. Partampurannya sampai bahari-hari lawasnya. Paristiwa ngitu maolah ratusan pasukan Walanda matian. Sama kaya di wadah bubuhan Banjar, bubuhannya manamuni karugian nang ganal jua. Karusakan di mana-mana. Banyak rayat nang matian. Labih marista lagi, pas bubuhannya kahilangan panglima parang, Kiai Demang Lehman. Sidin paampihannya tatangkap bubuhan Walanda wan di bawa ka luar binting partahanan.[11]

Tapi, biar sidin mangalihakan banar ka bubuhan pamarintah Walanda, Demang Lehman kada dihukum. Ujar Idwar Saleh, sidin dimintai maolah kuntrak haja lawan bubuhan Walanda. Tugas sidin gin sabubutingannya: jadi panghubung antara Walanda wan kapala bubuhan Banjar, tarutama Pangeran Hidayatullah.

Pas bulan Oktober 1861, Demang Lehman lawan kapala bubuhan Banjar datang ka Banjarmasin. Habis bamupakat, pamarintah Walanda satuju mambari jalan gasan barataan kaluarga kapala bubuhan Banjar nang datang pas acara ngitu gasan badiam di Banjarmasin, Martapura, atawa Pelaihari. Walanda manjajiakan jua hasil mupakat nang labih lagi asal bubuhannya kawa mambawai Pangeran Hidayatullah.

"Imbah ngitu, Walanda minta bapandir ampat mata wan Demang Lehman. Residen bausaha marayu Demang Lehman lawan cara bajanji mambari duit gasan makan saban bulannya ka Demang Lehman, tapi syaratnya rayat babulik ka kampung wan manarusakan gawian masing-masing," ujar Saleh.

Pas bulan Desember 1861, dua bulan habis sidin bajanji mambawai Pangeran Hidayatullah, Walanda mangiau lagi Demang Lehman. Tapi, hasilnya kadada nang kawa dilapurakan. Pamarintah Hindia Walanda handak  Demang Lehman mamadahakan ke Pangeran Hidayatullah amun bubuhan Walanda ngitu tujuannya handak bamupakat haja wan sidin. Amun misal dirasa kada mauntungakan, Pangeran Hidayatullah kawa manampiknya wan bulik ke wadah partahanan sidin.

Imbah mandangar janji bubuhan Walanda ngitu, pas bulan Januari 1862,  Demang Lehman manamui Pangeran Hidayatullah di wadah sidin basambunyi. Paampihannya, imbah diyakinakan, wan bamupakat wan urang-urang nang sidin parcaya, Pangeran Hidayatullah satuju gasan batamu lawan bubuhan Walanda di Martapura. Pas pahabisan bulan Januari, bubuhan Pangeran Hidayatullah sampai di wadah gasan bamupakat. Sidin mambawai kaluarga, babarapa pangeran, pajabat karajaan, wan puluhan ikung bubuhan nang mahapit, tamasuk Demang Lehman. Residen Verspyck wan pajabat Walanda nang lain manyambut langsung Pangeran Hidayatullah pas sidin datang.

Tapi, pas haratan bamupakat, bubuhan Walanda maakali Pangeran Hidayatullah lawan cara manangkap pangeran wan bubuhan kalumpuk sidin. Sidin dipaksa manandatangani parjanjian lawan Walanda. Salah sabuting isinya adalah sidin satuju gasan dibuang ka Pulau Jawa.

"Biar panangkapan ngitu jar usahanya Demang Lehman, tapi gasan Kiai Demang Lehman sorang, sidin kada mangarti amun ada kajadian nang ngitu, maraganya pas pamulaannya, residen bapadah cagaran mambulikakan karajaan ampun Pangeran Hidayatullah.  Kiai Demang Lehman jadi marasa kaciwa wan tatipu, saakan-akan sidin sudah bahianat ka Pangeran Hidayatullah," ujar nang ditulis Kamantrian Panarangan.

Demang Lehman nang marasa basalah, imbah ngitu hancap mahimpun kakuatan gasan malapasakan Pangeran HIdayatullah. Sidin marancanaakan maulah sarangan nang bakajutan di sapanjang jalan antara Martapura wan Banjarmasin nang dilalui bubuhan tahanan pangeran pas Februari 1862. Sidin mambawa sanjata langkap, jadinya sidin kawa barhasil malariakan Pangeran Hidayatullah ka Riam Kanan.

Pas Walanda tahu pambaruntakan ngitu, bubuhan Walanda kada badiam haja. Bubuhannya langsung mangirim ratusan tantara gasan mambalukir wilayah nang didiami pangeran. Tujuannya lain gasan batampur, tapi gasan manutup jalan kaluar-masuk wilayah ngitu. Bubuhan Walanda malarang jua gasan pangiriman makanan ka sana nang maakibatakan wilayah Riam Kanan takana musibah kalaparan. Pas pahabisan bulan Februari 1862, Pangeran Hidayatullah ditangkap pulang. Sabulan imbah ngitu, sidin dibawa ka Batavia mamakai kapal-kapal Walanda, lalu dibuang ka Cianjur. Demang Lehman tarus malanjutakan gasan bajuang lawan cara manyarang ka barataan pus-pus partahanan militir Hindia Walanda.

Pas tahun 1863, paampihannya, parjuangan Demang Lehman gagal. Walanda manangkap sidin lawan cara macam-macam siasat di wilayah Batu Licin. Dalam Mimbar Penerangan dijasalakan amun Demang Lehman dihangkut ka Martapura wan manjalani hukuman gantung pas tahun 1864. Kapala sidin disita wan dibawa ka nagari Walanda.[11]

Jujuhutan babak

  1. ^ (Bahasa Indonesia)Kiai Bondan, Amir Hasan (1953). Suluh Sedjarah Kalimantan. Bandjarmasin: Fadjar. 
  2. ^ a b (Bahasa Indonesia)Rosa, Helvy Tiana (2008). Bukavu. PT Mizan Publika. ISBN 9789791367332.  Hapus pranala luar di parameter |title= (bantuan) 791-367-33-7
  3. ^ (Bahasa Indonesia) Tamar Djaja, Pustaka Indonesia: riwajat hidup orang-orang besar tanah air, Jilid 2, Bulan Bintang, 1965
  4. ^ (Bahasa Indonesia)Indonesia, Departemen Penerangan (1955). Republik Indonesia: Kalimantan. Kementerian Penerangan. 
  5. ^ (Bahasa Indonesia)Widjaya, Roebaie (1962). Merdeka: tjerita rakjat. Djajamurni. 
  6. ^ van Rees, Willem Adriaan (1865). De bandjermasinsche krijg van 1859-1863: met portretten, platen en een terreinkaart (dalam bahasa Belanda). 2. Arnhem: D. A. Thieme. 
  7. ^ a b (Bahasa Indonesia)Usman, M. Gazali (1994). Kerajaan Banjar: Sejarah Perkembangan Politik, Ekonomi, Perdagangan dan Agama Islam. Banjarmasin: Lambung Mangkurat Press. 
  8. ^ "Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volkenkunde".[1] 14. Perpustakaan Negeri Bavarian. 1864: 503.
  9. ^ G. Kolff (1866). "Notulen van de algemeene en directie-vergaderingen" (dalam bahasa Belanda). 3: 80.
  10. ^ Marwati Djoened Poesponegoro, Nugroho Notosusanto, Indonesia. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan (1992). Sejarah nasional Indonesia: Nusantara pada abad ke-18 dan ke-19. PT Balai Pustaka. hlm. 280. ISBN 9794074101. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2014-05-22. Diakses tanggal 2014-05-22.ISBN 978-979-407-410-7
  11. ^ a b Pamungkas, M. Fazil. 2021. Hikayat Demang Lehman dari Kesultanan Banjar. historia.id [2]

Rarataian luar babak

(Bahasa Indonesia) wikipedia basa Indonesia