Mando (Mandau) adalah sanjata landap nang kaya parang nang asalnya matan kabudayaan Dayak di Kalimantan. Mandau masuk ka dalam salah satu sanjata tradisional Indonesia, nang kagunaanya sacara umum dimulai pada abad 17 - 18.[1] Balain lawan sanjata tradisional sajenis parang nang lain, mandau bujur-bujur dihias bagus banar. Hampir samuaan bagian mandau baisi ukiran - ukiran unik di bagian bilahnya nang kada landap. Rancak jua ditamui tambahan luang-luang di bilahnya nang ditutup lawan kuningan atawa tembaga nang maksudnya membungasi bilah mandau.

Mandau lengkap dengan pisau rautnya, Langgei Puai.

Mando (ejaan Indonesia: Mandau, adalah ejaan nang salah) asalnya matan bahasa Dayak Kalimantan Tengah, yaitu asal kata "Man" yaitu singkatan matan kata "kuman" nang artinya "makan" wan diulah matan kata "do" yaitu singkatan matan kata "dohong" artinya lading balati khas Kalimantan tengah. Jadi secara harafiah Mando artinya "makan Dohong", maksudnya ulih sabab matan sanjata mando jadi populer di kalimantan tengah, dohong nang marupaakan sanjata lading asalnya ampun Dayak Ngaju kal-teng jadi kalah populer atawa tagisik kalah lawan mando. Kakalahan populer dohong nangitu ulih sabab sambatan gasan jenis parang nang mangalahakannya imbah itu disambat "mando".

Suku Dayak lawan sanjata Mandaonya tarkanal landap wan ahli dalam peperangan, kalumpuk klan buhannya malawan bangsa-bangsa lain nang datang ke pulau kalimantan, tamasuk bangsa Melayu wan Bangsa Austronesia, ulih sabab rancaknya perangan antar klan wan bangsa-bangsa nang datang ke pulau kalimantan, Pedang mandau jadi tarkenal lawan bilah sanjatanya nang landap wan dipakai gasan manyumbalih kapala musuh-musuhnya (adat Pengayauan suku Dayak) sampai buhan bangsa lain kada wani masuk daerah buhannya lagi. Sampai wayahini Mandao jadi sambatan ngaran sabuah sanjata adat asli Pulau Kalimantan. arti mandao sabujurnya matan suku dayak katulistiwa. Dau artinya sanjata, Man artinya kawanian nang dianut suku tionghoa pedalaman.

Kumpang babak

Kumpang adalah wadah bilah mandau. Kumpang dibuat matan kayu, dilapisi tanduk minjangan, wan lazimnya dihias lawan ukiran. Pada kumpang mandau dibarii tempuser undang, yaitu ikatan nang diulah matan anyaman paikat. Salain itu di kumpang baikat jua samacam kantungan nang diulah matan kulit kayu baisi lading paraut wan kayu gading nang diyakini kawa mausir binatang buas. Mandau nang dikumpangi dalam kumpang biasanya diikatkan di pinggang lawan jalinan paikat.

Ambang babak

Ambang adalah sambatan gasan mandau nang diulah matan wasi biasa. Rancak dijadikan tanda mata. Urang awam atawa urang nang kada tabiasa malihat atawa jua maingkuti mandau bisa ngalih gasan mambidaakan mana mandau mana ambang ulih sabab amun ditiring lawan kasat mata bujur kaduanya parak sama. Tapi, kaduanya lain banar. Amun jakanya kita maniring lawan detail banar maka ada kalihatan bedanya nang kalihatan banar, yaitu pada mandau ada ukiran atawa tatahan amas, tambaga, atawa perak wan mandau labih kuat wan lantuk, ulih sabab mandau diulah matan batu gunung nang mangandung wasi wan diulah urang nang ahli. Amun ambang diulah matan wasi biasa haja.

Bahan baku wan haraga babak

Pada umumnya urang akan bapikir mandao diulah matan wasi nang kaya samuaan sanjata sajenisnya. Tapi, kanyataanya mandau nang bujur-bujur asli biasanya diulah matan wasi mantikei.[2] Ujar literatur di Museum Balanga, Palangkaraya, bahan baku mandau adalah wasi (sanaman) mantikei nang ada di hulu Sungai Matikei, Desa Tumbang Atei, Sanaman Mantikei, Katingan. Wasi ini sifatnya lantuk jadi nyaman dibingkukakan, tapi masih baisi sifat landap wan kuat. Mandau mantikei baisi pamukaan wesi nang kasar, balainan lawan mandau pada umumnya. Pamukaan manda nang kasar asalnya matan daladak wesi mantikei.[3] Mandau nang asli haraganya dimulai matan Rp. 1 juta rupiah. Mandau asli nang baumur tuha wan baisi wasi nang kuat bisa sampai haraga Rp. 20 juta rupiah sa bilah. Bahan baku maulah mandau biasa kawa jua mamakai awai per mobil, bilah garagaji mesin, cakram kandaraan wan wasi batang nang lain. Pakakas bagawi nang dipakai nang utama adalah tukul, betel, wan sabatang wasi tujum gasan malubangi mandau gasan hiasan. Jua dipakai paniup angin batanaga listrik gasan mambaraakan nyala limbah kayu ulin nang dipakainya gasan mamanasi wasi. Kayu ulin dipilih ulih sabab kawa bapakulih panas nang labih tinggi dibandingakan kayu nang lain.

Mandau gasan tanda mata biasanya bahulu kayu, haraganya sakitar Rp. 50.000 sampai Rp. 300.000 tagantung matan wasi nang dipakai. Mandau asli baisi penyang, penyang adalah kumpulan-kumpulan ilmu suku dayak nang dikulihi matan hasil balampah atawa patunjuk padatuan nang dipakai gasan perang. Penyang kawa maulah urang nang maingkuti mandau jadi batuah, kuat wan taguh gasan malawani musuh. Mandau wan penyang adalah satu kasatuan nang kada kawa dipisahakan turun tamurun matan padatuan.

Rifirinsi babak

  • Kompas, Senin 8 Mei 2006. Teropong Tanah Air: Lestarinya Mandau Senjata Khas Dayak. Hal. 36
  • Black Belt Jul 1970

Pranala luar babak