Rumbia (Metroxylon sagu) atawa disambat jua lawan ngaran sagu adalah puhun sajanis palam panghasil gelapung sagu.

?Rumbia
Pahumaan rumbia. Darmaga, Bogor.
Pahumaan rumbia.
Darmaga, Bogor.
Klasifikasi ilmiah
Karajaan: Plantae
Divisi: Magnoliophyta
Kelas: Liliopsida
Ordo: Arecales
Famili: Arecaceae
Genus: Metroxylon
Spesies: M. sagu
Nama binomial
Metroxylon sagu
Rottb.[1]
Sinonim
  • Metroxylon hermaphroditum Hassk.
  • Metroxylon micracanthum Mart.
  • Metroxylon sago K.D.Koenig
  • Sagus inermis Roxb.
  • Sagus rumphii Willd.

Selengkapnya: PoWO[2]

Rumbia adalah puhun palam nang marumpun, lawan akar rimpang nang panjang wan bacabang-cabang. Batang babantuk balubang kada bacabang lawan diamitir 50–90 cintimitir, batang bibas daun kawa mancapai tinggi 16–20 mitir pas haratan mengatam. Daun-daun nang ganal, majamuk manyirip, panjang hingga 7 mitir, dangan panjang anak daun lk. 1,5 mitir; batangkai panjang wan bapalapah.

Dimapa gabang, rumbia babunga wan babuah banar (monocarpic) wan imbahnya mati. Karangan bunga babantuk tungkul, panjang hingga 5 mitir. Barumah sabuting (monoesis), bunga rumbia babau kada nyaman. Puhun sagu nang masih anum baisi kulit nang labih tipis amun diadukan lawan sagu nang tuha. Batang sagu tadiri atas patalaan kulit bagian luar nang karas wan bagian dalam barupa hampulur atawa isi sagu nang mangandung sarat-sarat wan pati. Kandal kulit luar wan karas sakitar 3–5 cintimitir.[3]

Ikulugi wan panyabaran babak

 
Sabat rumbia

Rumbia katuju tumbuh di rawa-rawa banyu hambar, aliran sungai wan tanah licak lainnya, di lingkungan hutan-hutan dataran randah sampai pada katinggian sakitar 700 mitir. Pada wilayah-wilayah nang cucuk, rumbia kawa diulah pahumaan atawa hutan sagu nang labang.[4]

Diparkirakan baasal matan Maluku wan Papua, sudah lawas rumbia ngini tasabar ka saluruh kapulauan Nusantara, yaitu pulau-pulau Sunda Besar, Sumatra, Samananjung Malaya, wan kada takacuali di Pilipina, kamungkinan karana dibawa ulih paradaban manusia. Wahini rumbia sudah maliar pulang di banyak tampat.[4]

Kagunaan babak

 
Manyari pati matan batang nang dihancurakan
 
Atap diulah matan daun anum rumbia nang karing
 
Buah rumbia

Matan hampulur batangnya dihasilakan gelapung sagu, nang marupakan sumbar karbuhidrat panting gasan warga kapulauan di subalah timur Nusantara. Bamacam rupa makanan pukuk wan wadai-wadai diulah urang matan gelapung sagu ngini. Sagu dikatam imbah kuncup bunga (mayang) sudah kaluar, tapi balum makar sabarataan. Umur kataman ngini bamacam-macam amun manurut janis kultiparnya, nang tahancap kira-kira haratan usia 6 tahun.

Pati nang didapati dalam hampulur sagu rancak digunakan sagan bahan makanan pukuk di babarapa dairah di Indunisia, kaya Maluku, Papua, Riau wan Sulawisi karana mangandung karbuhidrat nang tinggi. Pati sagu mangandung sakitar 27% amilosa wan 73% amilopektin, wan pada kunsintarasi nang sama pati sagu baisi piskusitas tinggi dibandingkan lawan larutan pati matan sirilia lainnya.[5] Sagu jua kawa digunakan sagan bahan baku industri pangan nang antara lain kawa diulah jadi bahan makanan kaya mutiara sagu, wadai karing, mi, biskuit, wan karupuk.[6]

Batang puhun sagu digunakan sagan tampat panyimpanan pati pas haratan masa patumbuhan, sahingga magin barat wan panjang batang sagu magin banyak pati nang takandung di dalamnya. Pada umur katam 10–12 tahun, barat batang sagu kawa mancapai 1,2 ton.[7] Barat kulit batang sagu sekitar 17-25%, sadangkan berat hampulurnya sakitar 75-83% dari barat batang. Pada umur 3-5 tahun, hampulur batang sagu hanya sadikit mengandung pati, tagal pas umur 11 tahun hampulur sagu mangandung 15-20% pati.

Pasyaratan tumbuh wan panyabaran babak

Tanaman sagu tamasuk rumbia pacangan tumbuh dangan baik wan mandapatkan hasil pati nang banyak amun dalam pangalulaan sagu dilakukan painguan tanaman sagu wan tata kalula banyu. Sabagai upaya gasan mampatala putinsi tanaman sagu, utamanya dalam hal daya pruduksi, maka pangatahuan akan tindakan budi daya ngintu maliputi pangadaan bahan tanaman, pasiapan tanam, painguan tanaman, pangandalian hama panyakit tanaman, katam wan pangulahan imbah katam.[6] Patumbuhan tanaman sagu kawa dipangaruhi ulih banyak paktur, kaya paktur dalam, wan paktur luar. Paktur dalam adalah paktur nang mampangaruhi dari dalam tanaman, yaitu kundisi genetis tanaman sagu. Paktur luar adalah paktur nang barasal matan lingkungan sakitar, kaya tingkatan cahaya matahari, curah hujan, katarsadiaan banyu, suhu wan kalambaban udara. Tanaman sagu kawa tumbuh pada bamacam kundisi hidrulugi dari nang tarandam belawasan sampai lahan nang kada tarandam banyu. Tanaman sagu mamarlukan cahaya matahari dalam patalaan nang cukup, amunnya tanaungi kadar pati di dalam batang sagu pacangan sadikit.[8]

Lahan nang kawa dipakai gasan tanaman sagu antara lain adalah lahan pasang surut. Lahan pasang surut tadiri dari babarapa janis lahan diantaranya lahan gambut. Luas lahan pasang surut nang diraklamasi mancakup luas lahan gambut nang umpat diraklamasi jua, sahingga panting gasan mangatahui luas wan panyabaran lahan pasang surut nang baik nang sudah diraklamasi atawa balum. Luas kawasan pasang surut sakitar 24, 71 juta hiktar, matan jumlah tasabut 9,46 juta hiktar dinyatakan cucuk gasan bahuma, sarta 3,60 juta hektar nang sudah diraklamasi.[9] Lingkungan nang baik gasan patumbuhan sagu adalah dairah nang balubur, akar napas kada calap, sugih minaral, sugih bahan urganik, banyu tanah bawarna suklat wan bariaksi pina masam. Habitat ngintu cucuk gasan patumbuhan mikroorganisme nang baguna banar gasan patumbuhan tanaman sagu. Pada tanah-tanah nang kada cukup tasadia mikroorganisme panyubur tanah, patumbuhan tanaman sagu kada tagal baik. Salain ngintu, patumbuhan tanaman sagu jua dipangaruhi ulih adanya unsur hara nang dihantar matan banyu hambar tarutama fosfat, kalium, dan magnesium. Akar napas sagu nang bacalap batarusan pacangan malambati patumbuhan tanaman sagu, sahingga pambantukan pati dalam batang jua tahambat.[3]

Kajian mitabulumik gasan paningkatan kualitas paruduk babak

Wahini pati sagu mulai dikambangkan gasan dijadikan baras analuk lawan gelapung gumbili, jagung, wan sargum. Salah satu alasannya adalah pati sagu baisi karbuhidrat nang jauh labih tinggi amun dibandingkan lawan padi. Pati sagu baisi karbuhidrat sabanyak 86,1 g par 100 g sadangkan padi baisi karbuhidrat sabanyak 77,1 g par 100 g. Baras sarupa tasusun atas bahan utama barupa bahan nang sugih akan karbuhidrat, sabagaimana pungsi baras pada umumnya nang marupakan sumbir karbuhidrat. Adapun kumpunin baras analuk tadiri atas pati, sarat, lamak, banyu, bahan pangikat, sarta bahan tambahan lain nang basipat upsional, kaya pawarna, palapur, purtikan, wan antiuksidan.[10] Tagal pang, kandungan parutiin pati sagu masih jauh labih randah amun dibandingkan lawan padi. Padi mangandung 6,1 g parutiin per 100 g sadangkan pati sagu mangandung 0,1 g parutiin per 100 g.[11] Makanya, parlu dilakukan analisis mitabulumik gasan mangatahui mitabolit-mitabolit nang kawa mambantuk parutiin sahingga kaina paruduksi mitabolit ngintu kawa diuptimalkan gasan maningkatkan kandungan parutiin dalam pati sagu. Mitudi panguptimalan paruduksi mitabulit ngintu kawa dilakukan malalui rikayasa biuprusis maupun rikayasa ginitika.

Dalam sajarah bahari babak

Rumbia (Malayu Bahari: rumviya) adalah salah satu dari ampat macam palam disambat dalam Prasasti Talang Tuo matan tahun 684 M.[12]:39

Jujuhutan babak

  1. ^ Rottbøll, C.F. (1783). "Beskrivelse over nogle Planter sra de malabariske Kyster". Nye Samling af det Kongelige Danske Videnskabers Selskabs Skrifter. II:527. Kiobenhavn.
  2. ^ POWO (2021). "Plants of the World Online". Facilitated by the Royal Botanic Gardens, Kew. Published on the Internet; http://www.plantsoftheworldonline.org/ (Metroxylon sagu Rottb.) Diakses tgl 03/08/2021.
  3. ^ a b Haryanto, B. & P. Pangloli (1992). Potensi dan pemanfaatan sagu. Yogyakarta: Kanisius.
  4. ^ a b Soehardi, Fitridawati; Putri, L.D; Dinata, Marta. MONOGRAF KEANEKARAGAMAN JENIS VEGETASI RIPARIAN DAS SUNGAI SIAK. CV Literasi Nusantara Abadi. hlm. 45. 
  5. ^ Swinkels, J.J.M. (1985). "Sources of starch, its chemistry and physics". In Singhal et al., 2007. Industrial Production, processing, and utilization of sago palm-derived products. Carbohydrate Polymers, Vol 72: 1-20.
  6. ^ a b Hrp, Bakhtiar Ruli et al. (2017). Kajian Budidaya Sagu (Metroxylon spp) Rakyat di Kecamatan Tebing Tinggi Barat Kabupaten Kepulauan Meranti. JOM Faperta 4(1):1-14.
  7. ^ Rumalatu, F.J. (1981). Distribusi dan potensi produk pati dari batang beberapa jenis sagu (Metroxylon sp.) di daerah Seram Barat. Fakultas Pertanian/Kehutanan Universitas Pattimura. (Tesis tidak diterbitkan).
  8. ^ Bintoro, M.H., N. Setiadi, D. Allorerung, W.Y. Mofu, & A. Pinem (2008). Laporan Hasil Penelitian Pembibitan dan Karekteristik Lingkungan Tumbuh Tanaman Sagu. Lembaga Penelitian dan Pengabdian Masyrakat IPB.
  9. ^ Manwan, I,. Ismail, I. G. Alihamsyah, T,. Dan Partohardjono, S. 1992. Teknologi Pengembangan Pertanian Lahan Rawa Pasang Surut: Potensi, Relevansi, dan Faktor Penentu. Dalam S. Partohardjono dan M. Syam (Eds). Risalah Pertemuan Terpadu Pertanian Lahan Rawa Pasang Surut dan Lebak. SWAMPS II – Puslitbangtan.
  10. ^ Sadek et al. 2015. Potensi Beras Analog sebagai Alternatif Makanan Pokok untuk Mencegah Penyakit Degeneratif. PANGAN, 25(1): 61 – 70.
  11. ^ Yamamoto, Yoshinori. 2014. Sago as an Approach to Food and Nutritional Security. Faculty of Agriculture, Kochi University, Japan. The Global Food Security Forum: 2014.07.07-08. in KL.
  12. ^ Coedes, G. (1930). "Les inscriptions malaises de Çrivijaya", BEFEO tome 30(1): 29-80.