Tarsius bancanus atawa nang labih dipinandui lawan ngaran mentilin (basa Indunisia) atawa weruk amung (basa Dayak Ma'anyan) ngaran Inggrisnya adalah Horsfield’s Tarsier atawa Western Tarsier. Hiwan ngini adalah hiwan indimik nang banyak hidup di Pulau Sulawesi, Kalimantan, Bangka wan Belitung. Satwa primata ngini dijadiakan gasan fauna ciri has Prupinsi Bangka Belitung sasuai lawan kaputusan Menteri Dalam Negri No: 522.53-958/2010.[1] Amun diitihi matan filuginiknya, tarsius bancanus diklasipikasikan ka satwa primata nang masuk ka genus Tarsius, sabuting genus monotipe matan famili Tarsiidae, sabubutingannya famili nang batahan matan infraordo Tarsiiformes. Bahari, ordo ngini baisi wilayah hidup nang luas. Tagal, barataan spesies nang kawa batahan hidup sampai wahini banyak ditamui di Asia Tenggara, apalagi di Indunisia.[1]

?Tarsius Bangka
Tarsius bancanus
Tarsius bancanus
Satatus palastarian
Klasifikasi ilmiah
Karajaan: Animalia
Filum: Chordata
Kelas: Mammalia
Ordo: Primata
Upaordo: Haplorrhini
Infraordo: Tarsiiformes
Gregory, 1915
Famili: Tarsiidae
Gray, 1825
Genus: Tarsius
Storr, 1780
Tipe spesies
Tarsius bancanus
Horsfield, 1821

Sinonim

T. b. boreanus:

  • natunensis Chasen, 1940

Taksunumi spesies ngini masih balum pasti, maraga ada sapalihan subspesies nang balum pasti banar kawa dipinandui.[2] Buktinya, sudah salawas 20 tahun, tagal sadikit banar panalitian pasal tarsius bancanus wan mambaiki taksunumi sasuai lawan panalitian lapangan nang bujur-bujur wan sistimatis sudah talambat. IUCN yakin amun subspesies ngini mustinya dilainakan wan dingarani jadi taksa nang tapisah sampai ada bukti nang labih kuat.[3] Pas mamisahakan spesies ngini matan genusnya saurang, Colin Grive wan Myron Shekelle maidintipikasi pupulasi natunensis jadi subspecies nang balainan.[4]

Ada ampat subspecies tarsius bancanus nang tacatat;[3]

- Tarsius (Cephalopachus) bancanus bancanus – tarsius nang hidup disapalihan Pulau Sumatera wan Pulau Bangka.

- Tarsius (Cephalopachus) bancanus saltator - tarsius nang hidup di Pulau Belitung.

- Tarsius (Cephalopachus) bancanus borneanus - tarsius nang hidup di Pulau Kalimantan.

- Tarsius (Cephalopachus) bancanus natunensis - tarsius nang hidup di Kepulauan Natuna.

Ciri-ciri wan Habitat babak

Warna bulu tarsius bancanus bamacam-macam, ada nang warnanya cuklat zaitun pucat atawa cuklat kahabangan sampai cuklat pucat atawa habu-habu tuha.[5] Warna nang balainan ngini kawa maraga umur tarsius bancanus ngitu. Pas ada 12 buting spesimen nang dikumpulakan, panjang ukuran matan kapala sampai awak tarsius bancanus adalah 121-154 cm. Tarsius bancanus baisi buntut nang liwar panjang, bisa sampai 181-224 mm, wan kadada babulu. Tagal di hujung buntutnya ada baisi sadikit jumbai.[6] Spesies ngini baisi dua karukut di tiap batisnya gasan malindungi diri. Jari-jari tarsius bancanus panjang-panjang wan ujungnya kaya baisi lapisan. Jari-jari batisnya baisi kuku nang kada rata, tagal jari batis nang kadua wan katalu di batis balakang baisi kuku nang kaya karukut.[5] Spesies ngini baisi mata nang ganal banar wan kada manggilap. Talinganya halus wan tipis. Gigi taringnya baisi bincul nang banaik wan bawujud mirip lawan tritubercular.[7] Kumpusisi gigi tarsius bancanus adalah 2:1:3:3 di wihang atas wan 1:1:3:3 di wihang bawah.[8]

Tarsius bancanus banyak hidup di Sumatera subalah salatan, Kalimantan wan pulau-pulau disakitaran. Subspesies T. b. borneaus didapatakan di dairah-dairah dataran randah di Sabah, Brunai, Sarawak, wan Kalimantan Barat. Ada jua nang hidup di atas 900 mitir di dataran tinggi Kelabit, Sarawak subalah utara. Catatan ngini manyambat amun spesies ngini asalnya matan Kutai wan Peleben di Kalimantan Timur, wan jua Tanjung Maruwe di Kalimantan Tangah.[5] Spesies ngini kawa hidup di hutan primer wan sekunder, wan jua kawa hidup di hutan di sapanjang pasisir pantai atawa di higa-higa parkabunan.[9]

Tarsius bancanus adalah spesies nukturnal. Hiwan ngini biasanya guring saurangan pas siang di batang-batang tanaman marambat nang kikira tingginya 3,5-5 mitir.[10] Spesies ngini hiwan nang pangguringan banar, inya rancak baranai haja saharian nang pusisinya 5 darajat matan batang puhun nang tagak, badiamitir 1-4 cm,[11] wan guring manyaurangan.[12] Sabalum matahari tinggalam, tarsius bancanus biasanya tabangun wan manunggui 10-20 manit, imbah ngitu baubah ka sakitar bawah puhun gasan bacari makan pas hari malam sakitar 1,5-2 jam.[9] Tarsius bancanus kawa ditamui matan atas tanah sampai katinggian 7 mitir atawa di subalah batang puhun.[5]

Spesies ngini adalah hiwan karnipura. Makanan utama hiwan ngini adalah kararangga, nang kaya kumbang, bilalang, bilalang daun, lipas, kupu-kupu, anai-anai, bilalang sambah, samut, phasmid, wan jangkrik.[9] Tagal hiwan ngini mamakan jua ka pirtibrata halus, nang kaya kalalawar (Chiroptera), tamasuk angguta genus Taphozous, kalalawar buah bahidung handap (Cynopterus brachyotis), wan kalalawar buah bahalar tutul (Balionycteris maculata), wan ada jua ular, tamasuk ular babisa suwah jua dimakan tarsius bancanus.[9] Cuntuhnya, ular babisa Maticora intestinalis, suwah jadi makanan spesies ngini. Hiwan ngini suwah jua mamakan burung, antara lain; burung pijantung, burung panyanyi, burung cekakak, wan burung paok. Spesies ngini bacari makan lawan cara basuara wan manangkap hiwan makanannya lawan tangannya.[9] Habis ditangkap, hiwan tadi diigutnya sampai mati di subalah gulu[9] sambil matanya batutup.[13] Biasanya, tarsius bancanus mamakan hiwan nang ditangkapnya matan kapala sampai ka awak bawah.[9] Amun handak mangimum banyu, tarsius bancanus biasanya bacari kinum di kulam atawa aliran banyu, inya jua kawa manjilati banyu nang titik matan daun paring atawa batang puhun pas banyunya kaluar di kulit puhun.[14] Tarsius bancanus ngini jadi inang matan parasit ucus acanthocephalan janis Moniliformis tarsii.[15]

Barataan macam tarsius bancanus adalah hiwan banaik wan baluncat ka atas. Hiwan ngini tarkanal banar lawan kahibatannya baluncat. Saikung tarsius bancanus kawa baupang saurang lawan batisnya wan bututnya, jadi inya kawa batahan di wadahnya badiam, kada sarana talalu rancak mamakai tangannya maraga ada bantalan di batisnya.  Tagal, amun handak guring, biasanya tangan diandak kada talalu tinggi matan hidung. Pusisi tangan jadi tatinggi amun hiwan ngini handak manahan pusisi awaknya.[11] Halian ngitu, hiwan ngini rancak jua bajalan lawan kampat batisnya, baluncat, wan “bagalantung”.[10]

Tarsius bancanus adalah hiwan munugami, intinsitas kawin pas wayah birahi adalah sakali samalam. Tarsius bancanus laki pacangan mangaluarakan 2-3 kali kuciakan sambil mambuka wan manutup muntungnya, wan kiauan ngini digawi sakitar 5 manit habis inya malihat tarsius bancanus bini. Imbah nang laki mangirim tanda gasan mamaraki nang bini, amun nang bini hakun, nang bini imbah ngitu pacangan manampaiakan kalaminnya ka tarsius bancanus laki. Amun tarsisus bancanus bini kada wayah birahi, inya pacangan mangaluarakan suara agunistik, imbah ngitu maigut wan manjuhung nang laki bajauh. Kumunikasi kaduduanya biasanya sakitar sadatik, lawan ada jarak sakitar 3 datik pas bakumunikasi.[16]

Anak tarsius bancanus dilahirakan lawan mata nang sudah tabuka, babulu, wan sudah kawa maharagu dirinya saurang.[17] Uma matan anak tarsius bancanus pacangan mangilik anaknya di dalam muntungnya, wan pas inya lagi bacari makan, nang uma pacangan maandak anaknya di cikang puhun.[18] Suara anak tarsius bancanus biasanya babunyi; "k", "tk", "ki", atawa "kooih" nang hancap wan kawa tadangar nyaring amun anak ngitu ditinggalakan saurangan atawa kadinginan.[19] Uma tarsius bancanus tatap kawa bakumunikasi lawan anaknya lawan cara bakuriak sanyanyaringnya. Tatambaian, anak tarsius bancanus pas didapatakan sudah kawa mamakai buntutnya gasan baupang pas baistirahat di umur 7-10 hari. Anak tarsius bancanus pacangan kaluar matan dairah inya hidup wan balapas matan umanya pas sudah ganal, wan sudah bisa tatamu dairah kakuasaanya saurang.[17]

Kalakuan basusialisai spesies ngini biasanya antara uma wan anak haja, nang kaya mambarasihakan kulit mati wan parasit lawan cara manggaruk awak lawan karukut batis wan majilati bulunya, tagal kada sampai manjapai ka muha. Muha hiwan ngini dibarasihakan lawan cara mamusut-musut muhanya saurang ka cikang puhun. Kalakuan ngini digawi biar manambah ikatan batin antara uma wan anak.[19]

Tarsius bancanus manandai wilayahnya lawan cara maucir bau kamih wan sikrisi kalanjar di substrat sambail manggaruk-garuk wadah inya badiam lawan karukut batis balakangnya.[16]

Kunsirpasi babak

Tatambaian, habitat tarsius bancanus ngini jadi lahan nang dibuka gasan tambang timah, lalu pas tahun 1995 ditambahi pulang lawan mambuka lahan gasan sawit wan rumah-rumah panduduk.[20] Jadinya, wahini tarsius bancanus dimasukakan ka hiwan nang taancam habis sasuan lawan PARATURAN MENTERI LINGKUNGAN HIDUP WAN KAHUTANAN REPUBLIK INDUNISIA NOMOR P.106/MENLHK/SETJEN/KUM.1/12/2018.[21]

Tarsius bancanus tadaptar jadi spesies nang taancam habis di Daptar habang Spesies Taancam IUCN tahun 2008, wan masuk di Apendiks II CITES. Hiwan ngini jua dilindungi hukum di Indunisia wan Malaysia.[3]

Pas bulan Pibruari 2007, pamarintah Brunai, Malaysia, wan Indunisia baakuran gasan malindungi 220.000 km2 hutan trupis di wilayah "Heart of Borneo". Kalumpuk lingkungan hidup WWF aktip banar bausaha maulah kawasan kunsirpasi ngitu. Di pruyik "Heart of Borneo", lambaga swadaya masarakat (LSM) bausaha mamprumusikan rancana panting ngini wan gasan mandangani nagara-nagara parbatasan gasan manyusun kunsip, disain, wan cara manggawinya. Nagara-nagara di kawasan parbatasan ngini bausaha banar gasan manjaga kunsirpasi kaanikaragaman hayati di hutan pruduksi Kalimantan, wan kawa manjamin amun hutan-hutan ngitu kada pacangan diganti kaya itu haja jadi lahan bahuma, cuntuhnya jadi parkabunan sawit imbah hutannya ditabangi.[22]

Jujuhutan babak

  1. ^ a b "Tarsius bancanus". Pusat Studi Satwa Primata Institut Pertanian Bogor. 1 June 2016. Diakses tanggal 22 Marit 2023. 
  2. ^ Brandon-Jones, D.; Eudey, A.A.; Geissmann, T.; Groves, C.P.; Melnick D.J., Morales; J.C., Shekelle, M. & Stewart, C.B (2004). "Asian Primate Classification". International Journal of Primatology. 25 (1): 97–164
  3. ^ a b c Shekelle, M. & Yustian, I. 2020. Cephalopachus bancanus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T21488A17976989. Accessed on 22 March 2023.
  4. ^ Groves, C.; Shekelle, M. (2010). "The Genera and Species of Tarsiidae". International Journal of Primatology. 31 (6): 1071–1082.
  5. ^ a b c d Payne, J.; Francis, C. M. & Phillipps, K (1994). A Field guide to the Mammals of Borneo. Petaling Jaya: The Sabah Society.
  6. ^ Sussman, R.W (1999). Primate Ecology and Social Structure: Vol. 1 Lorises, Lemurs and Tarsiers. Pearson Custom Publishing.
  7. ^ Crompton, R.H.; Savage, R. & Spears, I.R (1998). "The mechanics of food reduction in Tarsius bancanus". Folia Primatologica. 69 (suppl 1): 41–59.
  8. ^ Nowak, R.M (1999). Walker's Primates of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-6251-5.
  9. ^ a b c d e f g Niemitz, C. (1979). "Outline of the behavior of Tarsius bancanus". In G.A. Doyle; R.D. Martin (eds.). The Study of Prosimian Behavior. New York: Academic Press.
  10. ^ a b Crompton, R.H.; Andau, P.M (1986). "Locomotion and Habitat Utilization in Free-ranging Tarsius bancanus: A Preliminary Report". Primates. 27 (3): 337–355.
  11. ^ a b Niemitz, C (1984a). "Locomotion and posture of Tarsius bancanus". In C. Niemitz (ed.). Biology of Tarsiers. Stuttgart: Gustav Fischer Verlag. ISBN 0-89574-182-2.
  12. ^ Crompton, R.H.; Andau, P.M (1987). "Ranging, activity rhythms, and sociality in free-ranging Tarsius bancanus: A preliminary report". International Journal of Primatology. 8 (1): 43–71.
  13. ^ Fogden, M.P.L (1974). "A preliminary field study of the western tarsier, Tarsius bancanus Horsefield". In R.D. Martin; G.A. Doyle; A.C. Walker (eds.). Prosimian Biology. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
  14. ^ Niemitz, C (1984d). "Synecological relationships and feeding behaviour of the genus Tarsius". In C. Niemitz (ed.). Biology of Tarsiers. Stuttgart: Gustav Fischer Verlag. ISBN 0-89574-182-2.
  15. ^ Deveaux, Timothy P.; Schmidt, Gerald D.; Krishnasamy, M. (1988). "Two New Species of Moniliformis (Acanthocephala: Moniliformidae) from Malaysia". The Journal of Parasitology. 74 (2): 322–5.
  16. ^ a b Wright, P.C.; Toyama, L.M. & Simons, E.L (1986). "Courtship and Copulation in Tarsius bancanus". Folia Primatologica. 46 (3): 142–148.
  17. ^ a b Roberts, M (1994). "Growth, development, and parental care in the Western tarsier (Tarsius bancanus) in captivity: Evidence for a "slow" life-history and nonmonogamous mating system". International Journal of Primatology. 15 (1): 1–28.
  18. ^ Haring, D.M.; Wright, P.C. & Simons, E.L (1985). "Social behaviors of Tarsius syrichta and Tarsius bancanus". American Journal of Physical Anthropology. 66: 179.
  19. ^ a b Niemitz, C (1984b). "Vocal communication of two tarsier species (Tarsius bancanus and Tarsius spectrum)". In C. Niemitz (ed.). Biology of Tarsiers. Stuttgart: Gustav Fischer Verlag. ISBN 0-89574-182-2.
  20. ^ Ismi, Nopri (13 February 2020). "Mentilin, Fauna Identitas Bangka Belitung yang Terancam Punah". Mongabay. Diakses tanggal 22 Marit 2023. 
  21. ^ "PARATURAN MENTERI LINGKUNGAN HIDUP WAN KAHUTANAN REPUBLIK INDUNISIA NOMOR P.106/MENLHK/SETJEN/KUM.1/12/2018". Diakses tanggal 22 Marit 2023. 
  22. ^ Butler, Rhett A. (23 May 2007). "Experts: Borneo in urgent need of protection". Mongabay. Diakses tanggal 22 Marit 2023.